ตะโก... กับแฮรี่ พอตเตอร์

วันนี้เอง (14 ส.ค. 2565) ผ่านเข้าไปในกองบิน 5 แล้วก็ต้องหยุดมองต้นไม้ใหญ่ต้นหนึ่ง อยู่ข้างๆ กับสนามบาสเก็ตบอล ที่ต้องจอดมองเพราะว่าต้นไม้ติดลูกสีส้ม สวยสะดุดตา ผลกลมขนาดเท่าไข่ไก่หรือใหญ่กว่า ซ่อนอยู่หลังใบสีเขียวเข้ม

ต้องใช้เวลานึกอยู่สักพักว่ามันเป็นต้นอะไรนะ กว่าจะคิดได้ว่ามันคือ ตะโก (Ebony) นี่เป็นไม่กี่ครั้งในชีวิตที่เคยเห็นผลของตะโก เพราะถ้ามันไม่มีลูกก็อาจจะคิดว่ามันเป็นไม้ต้นข่อย

เมื่อก่อนครั้งแรกที่เคยเห็นลูกตะโกนั้น เป็นตอนที่กำลังตัดหญ้าอยู่ในสวน บางมุมของสวนก็ยังไม่ได้ถูกปรับแต่ง ยังปล่อยต้นไม้เดิมเอาไว้ตามธรรมชาติ ต้นข่อย ต้นแสม ขึ้นอยู่หลายจุด ผมเดินไปเจอกับลูกตะโกสีส้ม ตอนนั้นคิดว่ามันเป็น พลับ (persimmon) เสียอีก จริงๆ ก็ควรจะแปลกใจว่าทำไมพลับถึงมาขึ้นในสวนได้ แต่ก็เด็ดมันมาใส่เข้าปาก แล้วก็ต้องคายออกมาเพราะยางและความฝาด

แต่ว่าตะโกต้นนั้นไม่อยู่แล้ว เพราะว่าบริเวณแถวๆ นั้นเคยเป็นแปลงมะม่วงชุดแรกของที่สวน ที่เจ้าของสวน (พ่อแม่) เริ่มปลูกเอาไว้ตั้งแต่ได้สวนมาใหม่ๆ สมัยผมเรียนประถม ซึ่งเป็นมะม่วงฟ้าลั่น เขียวเสวย เกือบจะ 50 ต้น ยังจำได้ว่าตอนปลูก ยังถูกใช้ให้หิ้วถังน้ำคอยรดต้นมะม่วง

แต่ว่าภายหลังหลังจบ ป.ตรี แล้ว ก็มาอยู่ในสวน... มีอยู่ปีหนึ่งที่สระซึ่งกว้างเกือบไร่ และลึกหกเจ็ดเมตรน้ำแห้ง เพราะปีนั้นฝนแล้ง

พอน้ำแห้ง ผมก็ลงไปตัดต้นกก ต้นธุปฤษีที่มันขึ้นรก แล้วจุดไฟเผา ปรากฏว่าไฟมันลามขึ้นมาตามหญ้าที่แห้ง ทำให้ไฟไหม้บริเวณที่ปลูกมะม่วงเอาไว้ เพลิงรุนแรงมากจนต้องเรียกรถดับเพลิงมาช่วยดับไฟ แต่ต้นมะม่วงที่อายุนับสิบปีแล้วตายจนหมด หลังจากมะม่วงตายไป ก็เลยปรับพื้นที่ใหม่ แล้วตะโกก็ถูกไถทิ้งไปด้วย ... ส่วนตอนนี้พื้นที่กลายเป็นแปลงที่ปลูกสนประดิพันธ์เอาไว้แทน

ตะโก (Ebony) เป็นต้นไม้ที่มีแก่นสีดำสนิท และแข็งมาก เนื้อไม้มีความหนาแน่นมากกว่าน้ำ จึงเป็นไม้ที่ลอยน้ำไม่ได้

ตะโก เป็นไม้ที่มนุษย์ใช้ประโยชน์มาตั้งแต่โบราณ ซึ่งคำว่า Ebony มีรากศัพท์มาจากภาษาอียิปต์โบราณว่า “hbny” และชาวกรีกโบราณก็เรียกว่า ebenos (ἔβενος) ดังที่ปรากฏว่ามีแผ่นจารึกทำทำจากไม้ตะโกในสุสานฝังพระศพของฟาร์โรห์เดน (Pharoah Den) สุสานอยู่ใกล้กับเมืองอบีดอส (Abydos) จารึกจากไม้ตะโกแผ่นนี้เรียกชื่อว่า Ebony label EA 32650 ซึ่งบนแผ่นไม้ตะโก นี้แสดงภาพของฟาโรห์เดน สวมมงกุฏสองใบ มีลักษณะที่ทรงกำลังวิ่ง ซึ่งเป็นการประกอบพิธีที่เรียกว่า เสด (Sed-festival หรือ Heb Sed, Fease of the Tail) ซึ่งเสดเป็นชื่อของเทพเจ้าแห่งทะเลทราย นอกจากนั้นยังบอกว่าพระธิดาของฟาโรห์ประชวรด้วยโรคที่ไม่ทราบสาเหตุ

ในยุโรป ไม้ตะโก เป็นไม้ที่มีราคาแพง จึงถูกนำไปใช้ในการทำเฟอร์นิเจอร์หรูหราและเครื่องดนตรี อย่างในฝรั่งเศส ตู้เก็บฉลองพระองค์ของพระเจ้าหลุยส์ ที่ 14 ก็ทำจากไม้ตะโก

ฝรั่งเศสมีการบัญญัติศัพท์คำว่า “Ebeniste” ตั้งแต่ปี 1732 ซึ่ง Ebeniste หมายถึงช่างที่ทำตู้ไม้ ซึ่งมาจากคำว่า Ebony นั่นเอง

Mun ebony (Diospyros mun) เป็นสายพันธ์ของตะโกที่พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เปลือกไม้จะมีสองสีคือเหลืองและดำ บางทีจึงถูกเรียกว่าไม้ม้าลาย (zebra wood)

ในขณะที่ตะโกจากศรึลังกา เป็นสายพันธ์ Ceylon ebony (Diospyros ebenum) ซึ่งถือเป็นตะโกที่มีคุณภาพดีที่สุด เนื้อไม้จะมีสีน้ำตาลเข้ม เป็นสินค้าออกที่ถูกส่งเข้าไปขายในยุโรปตั้งแต่ศตวรรษที่ 16 แต่ว่าปัจจุบันไม้ตะโกในศรีลังกากลายเป็นไม้หวงห้าม

นิทานที่ดังที่สุดอย่างสโนว์ไวน์ (Snow White) ฉบับของพี่น้องกริมม์ (Brothers Grimms) บรรยายเอาไว้ว่า “สโนว์ไวน์มีผิวที่ขาวเหมือนหิมะ แต่เส้นผมดำขลับเหมือนไม้ตะโก”

ตามความเชื่อ ไม้ตะโก ยังถือเป็นไม้วิเศษที่มีอำนาจขจัดปีศาจร้าย อาวุธที่ทำจากไม้ตะโกจึงสามารถทำร้ายปีศาจได้ ถ้าใครชอบดูหนังเกี่ยวกับแม่มดหมอผี หรือแฮร์รี่พ๊อตเตอร์ ก็คงจะรู้ว่า ไม้เวทมนต์ (Spelling sticks) นั้นทำจากไม้อีโบนี ...ดังนั้นก่อนจะท่องคาถาลอยตัว ว่า

“Wingardium Leviosa”

อย่าลืมปลูกต้นตะโกกันก่อน... 🍃